پیش به سوی تکمیل آرشیو تاتر

بی‌شک آررزوی هر تولیدگر تاتری داشتن بیشترین مخاطب یعنی تماشاگر است. جدا از „خوب” یا „بد”بودن، نمایش یا ژانر آن، و شهرت تولیدگر، تعداد اجرا و نوع سالن ها هم از عوامل تعیین کننده در جذب تماشاگر هستند. در این ارتباط عمدتا سه نوع اجرا را می‌توان از هم متمایز دانست:

۱-اجراهای یکباره

۲- اجراهای ثابت

۳- اجرای حرکتی

۱- نوع نخست بیشتر شامل گروه ها یا تولیداتی می‌شوند که توان یا امکان یا شانس اجراهای مکرر را ندارند. در نتیجه به همان یک اجرای نخست چه بسا در فستیوال یا به مناسبتی به یک اجرا بسنده می‌کنند. اینها معمولن در همان شهر مقیم، یک اجرا در نهایت دو تا سه اجرا خواهند داشت. پر واضح است که این نمایش‌ها از تماشاگران کمتری برخوردارند.

۲- اجرای مکرر در مکان ثابت. این نوع اجراها در درجه نخست داشتن یک سالن ثابت برای خود گروه را لازم دارد تا هزینه افزون سالن و برنامه‌ریزی و حمل‌نقل نداشته باشند. در تاتر برونمرزی ایرانیان خیلی کم ما شاهد چنین گروه‌ها یا تولیدات هستیم . شاید گروه تاتر داروگ در امریکا را از این نوع بتوان نام برد.

۳- در نوع سوم نمایش‌ها مکان اجراها مدام تغییر می‌کنند و گروه از کشور و شهری به جای دیگر سفر می‌کند. پراکندگی جغرافیایی تماشاگران ایرانی در سراسر امریکا، کانادا و اروپا چنین اجباری را برای بسیاری از گروه‌های تاتری مهیا کرده است. در این نوع نمایش‌ها می توان از بالاترین رقم اجراها(۶۰۰) مانند انچه هوشنگ توزیع به روی صحنه آورده است و در رتبه‌ی پایین تر پرویز صیاد … نام برد تا می‌رسیم به نوع اروپایی آن یعنی هادی خرسندی و باز در مرتبه پایین تر ایرج جنتی عطایی و یکی دو نمایش از حسین افصحی و یکی دو نمایش از نیلوفر بیضایی نام برد. البته در دور چرخیدن نمایش‌ها تنها استقبال مردم تعیین کننده نیستند، بلکه پیش از همه همراهی و همکاری اعضای تولید‌کننده نیز تضمین اجراهای مکرر هستند. نمایش‌های زیادی بر سر همین عامل از ادامه‌ی اجراهای بعید باز ایستاده اند.

موضوع اما در اینجا آمار تماشاگران و تعداد اجراها بود و نه الزامن نوع و تولیدگر و عوامل دیگر نمایش. بی‌شک داشتن یا تهیه کردن آمار به ویژه اگر اصرار بر دقیق بودن آن داشته باشیم، کاری بسیار دشوار است. با این همه نگارنده در حال تهیه آرشیو تاتر برونمرزی یکی از شاخص‌ها را تعداد اجراها و تماشاگران دانسته ام و از کسانی که با آرشیو تاتر همکاری کردند، خواستم به تعداد اجراها و تماشاگران هم پاسخ دهند. اما چرا امار مهم است؟ در جهان مدرن امروز آمار حرف اول و آخر موفقیت، توسعه و سرمایه‌گذاری را می‌زند. بدون آگاهی بر “روانشناسی” تماشاگر امکان ادامه‌ی کار، آن هم از نوع موفق، ممکن نیست. تعداد اجراها و تماشاگران یکی از مهمترین داده‌های آماری محسوب می‌شود. البته این داده های آماری و این ارقام تنها برای تولید کننده تاتر مفید نیست، بلکه اهل تحقیق در دیگر شاخه ها اجتماعی نیز می‌توانند از این داده بهره بگیرند. روشن است که صِرف داشتن آمار همه‌ی حقیقت و موقعیت یک نمایش را بیان نمی کند. چون در هر آمار تاتری فاکتورهای فراوانی دخالت دارند. اما بدون آمار هیچ داده ای در دست نداریم که بتوانیم حداقل به بخشی از واقعیت رابطه تماشاگر و نمایش پی ببریم. یا اینکه به اما و اگرش بپردازیم!

متاسفانه در تهیه آرشیو تاتر متوجه شدم که نود درصد تولیدگران تاتری ما اصلن توجه‌ای به امر آمار نداشته و ندارند. تازه به آن ده درصد باقی هم باید با احتیاط نگریست. با این همه نگارنده باید در همین جا از زحمات کسانی چون نرگس وفادار، نیلوفر بیضایی و حسین افصحی و .. قدر دانی کنم که در همکاری با آرشیو بدین امر هم توجه داشتند.

البته من بنا به عادت همیشگی اگر در نمایشی حضور داشته باشم، تعداد حاضرین را شمرده و در کاغذی یا کنار بروشور نمایش یا تلفن همراه ثبت می‌کنم.

اصغر نصرتی (چهره)

۲۵ اکتبر ۲۰۲۳