كتابشناسي بيست ساله/ي تإـاتر برون مرزي
مهستي شاهرخي
(فهرست نمايشنامه/ها و كتاب/هاي تإـاتر، مقالات، نقدها و گزارش
اجراهاي منتشر شده به زبان فارسي در خارج از كشور از سال 1357 به بعد)
نمايشنامه نويسي فارسي هنر نوثا و بسيار مظلوميست. اين هنر در سال/هاي ثس از انقلاب مورد بي/مهري فراوان قرار كٌرفت. آنئه در خارج از كشور به ئاث رسيده است بسيار ثراكنده و نائيز است. نبودن امكانات، كمبود شرايط مناسب براي ئاث مطالب و ثراكندكٌي ايرانيان خارج از كشور مانع از اينست كه ما بتوانيم اطلاعات دقيق و جامعي از فعاليت و نشر مطالب تإـاتري وئاث نمايشنامه/هاي برون مرزي به زبان فارسي داشته باشيم.
هدف از اين كتابشناسي جمع آوري اطلاعات ثراكنده است تا بتواند موادي براي ثؤوهش/هاي بعدي در زمينه/ي تإـاتر باشد. تلاش ما بر اينست كه معرف آتْار تْبت شده/ي نمايشي باشيم؛ثس تأكيدمان در اين كتابشناسي بر روي ادبيات دراماتيك، تإـاتر مكتوب و نمايشنامه نويسي ايراني برون مرزيست، از اينرو فهرست اجراهاي تإـاتري، نقد اجراهاي بديهه/كٌويي و فهرست آتْار ئاث نشده را در آن نخواهيد يافت. ئون به علت دوري راه و عدم امكان دسترسي به نقدهايي كه به خصوص در روزنامه/ها و مجلات ئاث آمريكا نوشته شده است همواره ناكٌزير بوده/ايم كه خود را برروي نمايشنامه نويسي به زبان فارسي متمركز نكٌه داريم.
منابعي كه براي تهيه اين كتابشناسي از آن بهره فراوان برده ام، بدين قرار است:
غفاري-فرخ “كتابشناسي مختصر نمايش/هاي ايراني”.ايران/نامه، واشنكٌتن، سال هفتم، شماره2، زمستان 1367ـ 1989: 333-328(شماره ويؤه نمايش/هاي سنتي در ايران)
محرابي ـ معين الدين معرفي كتاب(مجموعه اول) كتابشناسي كتاب/هاي فارسي منتشره در خارج از كشور(1357 تا 1371)، به ضميمه: معرفي جرايد و مطبوعات فارسي در خارج از كشور، آلمان، كلن، فهرست نكٌاري آتْار و نوشته/هاي فارسي در خارج از كشور، دي1371ـ ؤانويه1993، 226ص .
محرابي ـ معين الدين معرفي كتاب(مجموعه دوم)، كتاب شناسي كتاب/هاي فارسي منتشره در خارج از كشور(1357تا1372)، آلمان، كلن فهرست نكٌاري آتْار و نوشته/هاي فارسي در خارج از كشور، فروردين ـ آثريل1373-1994، 8+132 ص .
محرابي/معين الدين كتاب/ها و نشريه/هاي مهاجرت، فهرست كتابها ونشريه/هاي ايرانيان در خارج از كشور از سال1357(جلد اول)آلمان، هانور، كاركٌاه ايرانيان، دي1372ـ دسامبر 1993، 21+153ص
نصرتي- اصغر“كتاب شناسي نمايش” كتاب نمايش آلمان، كلن، شماره1-1998- 1376148-139
بخش عمده/ي اين كتاب شناسي با نكٌاهي به مطبوعات برون مرزي و تورق اين مجلات در كتابخانه/ها شكل كٌرفته است. نشريات(اسامي به ترتيب حروف الفبا): آرش(ثاريس)، آهنكٌر(لندن)، ماهنامه ايرانشهر(كاليفرنيا)، ايران نامه(آمريكا)، بررسي كتاب(كاليفرنيا)، ثـــر(امريكا:واشنكٌتن)، ئشم انداز(ثاريس )، زمان نو(ثاريس)، كبود(آلمان)، كتاب الفبا(ثاريس)، كٌردون(درتبعيد/ـ/آلمان)، نيمه ديكٌر(آمريكا)و غيره.
بخش ديكٌري با ثرس وجو از اهل قلم، نويسندكٌان و نمايشنامه نويسان ساكن ثاريس، دست اندركاران تإـاتر ساكن ثاريس و دانسته/هاي شفاهي خودم و يا اين و آن شكل كٌرفته است. كٌاهي هم مكاتبه با دست اندركاران تإـاتر و مطبوعات در كشورهاي مختلف نيز در تكميل اين كتابشناسي بي/تأتْير نبوده است.
در مجموع، در اين كتابشناسي به ترتيب:
1)نمايشنامه/ها:الف-/نمايشنامه/هاي ايراني
ب- نمايشنامه/هاي ترجمه شده به زبان فارسي.
2)كتاب/هاي تإـاتري.
فهرست مقالات تإـاتري و تحليلي، مصاحبه/ها، يادنامه/ها/نقد نمايشنامه/ها، نقد اجراهاي نمايشي و كٌزارشات تإـاتري در فرصت ديكٌري به شما اراإـه خواهد شد.
نكته ديكٌر اينست كه در مورد مجله فصل تإـاتر و كتاب نمايش به علت تراكم مقالات، ما در واقع آنها را در نظر نكٌرفته/ايم، ئرا كه هدف از اين كتابشناسي جمع/آوري اطلاعات ثر اكنده در باره/ي تإـاتر و نمايشنامه نويسي برون مرزي بوده است.
در وهله اول، با نكٌاهي اجمالي وحسابي سرانكٌشتي به كارنامه بيست ساله/ي نمايشنامه نويسي ايراني در خارج از كشور به ئند نتيجه ساده و ابتدايي دست ثيدا مي/كنيم.
1- آتْار ئاث شده نشانكٌر اين هستند كه در خلال اين سال/ها بيش از ثنج يا حداكتْر شش اتْر در هرسال نداشته/ايم.
2- وجود تعدادي ترجمه نشانكٌر اينست كه ايراني خارج از كشور نياز به معرفي تإـاتر جهان به هم/زبانان خويش دارد، غالبأ نيمي از اين ترجمه/ها به انتخاب شخصي و سليقه/ي مترجم صورت كٌرفته است؛ و اكتْريت اين ترجمه/ها از آتْار زبان آلماني، انكٌليسي و تركي و يا روسي و دو مورد نيز از زبان سوإـدي و دانماركي است و به جز ئند استتْنا، عمومأ اولين تلاش اين مترجمان در بركٌردان اتْري دراماتيك از زباني بيكٌانه به زبان فارسي است.
3- وجود ئند مورد تجديد ئاث آتْار نمايشنامه نويسان باسابقه/اي ئون بهرام بيضاإـي و يا غلامحسين ساعدي نيز نمايانكٌر نبودن امكان ئاث كامل آتْارشان و يا تجديد ئاث/شان در داخل كشور بوده است.
4- در ميان انبوه نقد/هاي عقيدتي و سليقه/اي، وجود ئند كتاب در زمينه تإـوري و تاريخ تإـاتر معاصر ايران، به ما نشان مي/دهد كه كمتر كسي در خارج از مرز/هاي ايران به صورت جدي به مساإـل تحليلي، تإـوريك و تكنيكي تإـاتر ثرداخته است. البته بايد به اين نكته توجه داشت كه تإـاتري/هاي برون مرزي مطالب نظري را مستقيمأ به زبان بيكٌانه مطالعه مي/كنند و اكٌر ترجمه/اي صورت بكٌيرد براي استفاده/ي هنرمندان و علاقمندان در داخل كشور است.
در مورد نقد تإـاتري در خارج از كشور، نيز بايد اين نكته را در نظر داشت كه عمومأ نقد هاي ثراكنده در باره/ي تإـاتر ايراني به معرفي نمايش/ها، نقدهاي دوستانه، تبليغاتي يا سليقه/اي مي/ثردازد كه بر اساس جنكٌ/هاي عقيدتي و حتا طبقاتي است.
5-وجود نام/هاي آشنايي ئون(اسامي به ترتيب حروف الفبا): نسيم خاكسار، محمد جلالي ئيمه(م . سحر)، ثري صابري و ثرويز صياد، در ميان نمايشنامه نويسان، نمايانكٌر اينست كه:
الف) كاركٌردانان، ثؤوهشكٌران تإـاتر، قصه نويسان و شاعران ايراني خارج از كشور دست به تجربياتي در زمينه نمايشنامه/نويسي زده/اند ولي به دلايلي به اين كار ادامه نداده اند.
ب) نكته ديكٌر اينست كه تإـاتر كاري مداوم و كٌروهيست كه با ياري و همبستكٌي صورت مي/كٌيرد و اكٌر كاركٌردانان حرفه/اي ايراني به نوشتن روي آورده/اند، اين بدان معناست كه امكان كار صحنه/اي و اجرايي نداشته/اند و از اينرو به تنها امر ممكن، يعني به نوشتن نمايشنامه ثرداخته اند. مي/توان اين نكته را هم افزود:
ج) داستان نويسان و شاعران ايراني نيز تإـاتر و صحنه نمايش را مكان كٌويا تري براي بيان منظور و تجربه/ي خويش يافته/اند.
6- بايد اين نكته را حتمأ در نظر كٌرفت كه از ميان كل نمايشنامه/هاي ايراني برون مرزي، بيش از نيمي از نمايشنامه/هاي ئاث شده به نمايشنامه/نويس/هاي جديد و تك اتْره تعلق دارد. يعني اين نمايش/نامه/نويسان هريك براي يكباربه تجربه/اي در زمينه نمايشنامه/نويسي دست زده/اند ولي سرنوشتي ئون ديكٌر هنرمندان ذكر شده داشته/اند. يعني:(الف) يا كارشان تداوم نيافته است.(ب) و يا اينكه موفق نشده/اند كه كارهاي بعدي خويش را به ئاث برسانند.(ج) البته مشكلات ئاث نمايشنامه به خصوص در غربت را نبايد فراموش كرد.
7-از ميان نمايشنامه/نويسان ايراني برون مرزي، از لحاظ ميزان توليد و ئاث اتْر، آقايان(اسامي به ترتيب حروف الفبا) نام/هاي:ع.م.آواره(ع.محصلي نؤاد)(5 نمايشنامه كوتاه)، ايرج جنتي عطاإـي(4نمايشنامه)، نسيم خاكسار(9 نمايشنامه كوتاه)، بهمن فرسي(8نمايشنامه كوتاه)، رضا قاسمي(7نمايشنامه)، اكبر يادكٌاري(5نمايشنامه)و محسن يلفاني(7نمايشنامه) در رديف ثركار ترين نمايشنامه نويسان ايراني برون مرزي قرار دارند. اين اسامي نشانكٌر اينست كه عموما نمايشنامه نويسان فعال برون مرزي همان نمايشنامه/نويسان داخل كشور بوده/اند كه در دوران تبعيد كماكان به كار نمايشنامه/نويسي خود ادامه داده/اند. با نكٌاهي دقيق/تربه آتْار اين نمايشنامه/نويسان بايد افزود كه متاسفانه نمايشنامه نويسان ايراني اكتْرأ به ئاث و يا تجديد ئاث توليدات سابق خود ثرداخته/اند و در دوران تبعيد توليدات درخشاني نه از لحاظ كيفيت و نه از لحاظ كميت نداشته/اند.
كارنامه/ي بيست ساله/ي نمايشنامه نويسان ايراني در خارج از كشور، نمايانكٌر ئهار تاهشت سال براي ئاث هر كتاب است كه اين رقم كٌوياي ركود و عدم فعاليت زنده و ثرشور در زمينه/ي نمايشنامه نويسي و نيز مشكلات مالي براي به ئاث رسانيدن آتْار اين نمايشنامه نويسانست. كٌرايش ناكٌهاني نمايشنامه/نويساني ئون رضا دانشور و رضا قاسمي و…به سوي رمان و داستان نويسي نيز شايد از يأس تإـاتري ايشان است ئون نمايشنامه نويسي و شرايط ئاث و اجراي نمايش در غربت نه توليدات درخشاني داشته و نه موفقيت و استقبالي را با خود به همراه آورده است. بكٌذريم، در هر حال عملأبهرام بيضاإـي ثركار ترين نمايشنامه نويس سرشناس ايراني اين سالها و شايد هم دوره/ي نمايشنامه نويسي خويش است كه آتْارش را معمولأ در داخل كشور به ئاث مي/رساند. اكٌرئه اينرا نبايد از ياد برد كه در ايران كنوني، از لحاظ ميزان توليد اتْر و اجرا، نمايشنامه نويس تازه نفسي ئون محمد ئرم شير، در مرحله حيرت انكٌيزي قرار دارد؛ و به هر حال ئاث نمايشنامه در ايران امروز مقوله/ي ديكٌريست و حكايتي ديكٌركٌون دارد.
8- الف) آلمان بيش از هر كشوري(كلن و سثس زاربروكن)به ئاث آتْار تإـاتري به زبان فارسي ثرداخته است. وجود دو مجله/ي ويؤه/ي تإـاتر، فصل تإـاتر و سثس كتاب نمايش از يك سو، آغاز فعاليت يك سازمان انتشاراتي در كلن، “نشر نمايش” (كٌردون، سال هشتم، شماره55(شماره2 در تبعيد)، كلن، مرداد1376، ص7.)، جهت ئاث آتْار نمايشي ونقد ومعرفي تإـاتر جهان براي ايرانيان در تابستان1997از سوي ديكٌر و بالاخره جشنواره تإـاتر ايراني(سثتامبر، در هامبوركٌ) و جشنواره تإـاتر ايراني(نوامبر در كلن) نمايانكٌر تمركز و اجتماع هنرمندان تإـاتر ايراني ساكن اروثا در آلمان و به ويؤه در كلن است. اين شايد به معناي اين باشد كه اكٌر لس آنجلس مكاني براي تإـاتر، از نوع نمايش/هاي كمدي موزيكال/هاي خانوادكٌي است، كلن نيز عملأ مكاني براي“تإـاتر مكتوب” برون مرزيست.
ب) ثس از آلمان، فرانسه(عمومأ ثاريس) و سوإـد(غالبأ استكهلم) به نسبت تقريبأ مساوي مكان دومي براي ئاث نمايشنامه/هاي ايراني در خارج از كشور قرار دارند. البته نبايد اين نكته را فراموش كرد كه تسهيلات ئاث و نشر كتاب در سوإـد، به برخي از نمايشنامه نويسان ايراني كه در خارج از سوإـد زندكٌي مي/كنند، اين امكان را بخشيده است تا اتْر خود را در آنجا به ئاث برسانند.
ج) آمريكا، عليرغم ثهناوري كشور، امكانات مالي فراوان/تر، كتْرت ايرانيان مأوا كٌزيده در قاره آمريكا و محبوبيت تإـاتر مردمي وكمدي درام/هاي خانوادكي يا به اصطلاح تإـاتر“بولوار”Boulvard در بين قشر مرفه و مقيم آمريكا و همئنين ئندين اجراي ثرفروش و ثرتماشاكٌر در لس/آنجلس، متْل{آقا جمال}، {باي باي لس/آنجلس}، {بوي خوش(طلاق)عشق}، {شب عاشقي} ، {ننه سليمه} و غيره، عملأ مي/بينيم از لحاظ ميزان ئاث نمايشنامه در رده ئهارم قرار دارد. البته اين را نبايد از ياد برد كه در آمريكا تإـاتر بيشتر بر روي صحنه اجرا مي/شود تا اينكه به ئاث برسد.
د)انكٌلستان(يعني در واقع لندن) در مرحله ثنجم قرار دارد.
9- به خوبي مي/دانيم كه بسياري از نمايشنامه نويسان برون مرزي آتْاري كه به روي صحنه برده/اند و يا فقط نوشته/اند را هنوز به ئاث نرسانده/اند، از جمله، به ترتيب حروف الفبا:فرهاد آإـيش، فريدون احمد(ابوالحسن زاده)، ثرويز بريد، بهروز به نؤاد، نيلوفر بيضاإـي، فرهاد ثايار، هايده ترابي، هوشنكٌ توزيع، بهرام جاسمي، ايرج جنتي عطاإـي، بهرخ حسين بابايي، ثروانه حميدي، نسيم خاكسار، منوئهررادين، زويا زاكاريان، شاثور سليمي، سيروس سيف، ثرويز صياد، ثرويز كاردان، سثيده كوشا، عليرضا كوشك جلالي، عزت كٌوشه/كٌير، عطا كٌيلاني، بهمن فرسي، الف فرشي(بهرام)، مجيد فلاح زاده، فرهاد مجد آبادي، كاوه ميتْاق، داوود مير باقري، اصغر نصرتي، اكبر يادكٌاري وغيره.
((ر.ك:فلاح زاده، مجيد“تإـاتر ثوياي ما”كٌردون ، سال هشتم، شماره55{شماره2 در تبعيد}، كلن، مرداد1376ص66-62.“ساير نامها به كمك حافظه از اطلاعات شخصي و اطلاعات ثراكنده/ي شفاهي خودم و ياتإـاتري/هاي ديكٌر آمده است.”))
10- نكته حاإـز اهميت در مورد انعكاس مساإـل و مباحتْ تإـاتري در ميان مطبوعات ايراني خارج از
كشور اينست:
بخش تإـاتر مجلات به كمك كتاب الفبا در بين سال/هاي1356-1361اندكي رونق مي/كٌيرد و در دوره هفت شماره/اي اين مجله، كٌه/كٌاه مقالات و يا نمايشنامه/هايي از نمايشنامه نويسان معتبر مي/يابيم، البته فراموش نكنيم كه در كتاب الفبا، بيشترين تاكيد بر جنبه/ي سياسي و ثيام نهايي اتْر است و مضمون مطالب مطرح شده نيز بيشتر بر همين اساس انتخاب شده/اند اكٌر ئه كتاب الفباي ساعدي در دفاع از هنر نوثايي كه لطمه شديدي خورده است بسيار كوشا نيست. ولي همين امكان كوئك هم، با مركٌ ساعدي و درحقيقت مركٌ كتاب الفبا به ثايان مي/رسد.
در ميان ديكٌر كٌاهنامه/هاي خارج از كشور ثرواز اولين شماره خود تا اين اواخر همواره بخش تإـاتر خود را حفظ كرده است، ايرانشهر و آرش نيز(نه هميشه) ولي كماكان بخشي را به اخبار تإـاتر اختصاص داده/اند. ايران نامه(شمماره ويؤه نمايش/هاي سنتي در ايران)و همئنين ايرانشهر(ويؤه تإـاتر موزيكال ايراني)شماره/هايي ويؤه تإـاتر داشته/اند. ئشم انداز كٌه/كاه به ئاث تك ثرده و يا بخشي ازآتْار محسن يلفاني، يكي از عناصر اصلي مجله ثرداخته است و در بخش معرفي كتاب خود، نيز به معرفي كتاب و نمايشنامه/هاي دريافتي اشاره كرده است. بررسي كتاب عليرغم اينكه مجله/اي ادبي است همواره در بخش معرفي كتاب خود، به معرفي آتْار ئاث شده در خارج از كشور و حتا نقدهايي بر اجراهاي موفق تإـاتري و احيانا ئاث نمايشنامه/اي تك ثرده/اي ثرداخته است. بررسي كتاب اين اواخر يكبار نقدي بر يك روخواني نمايشنامه را ئاث كرد!
آرش و كيهان ئاث لندن نيز در حد توان خود از انعكاس اخبار تإـاتري و اجراهاي نمايشي ئيزي را دريغ نكرده/اند. ديكٌر اينكه مجلات تازه نفسي ئون خط، سنكٌ و مكتْ هم نسبت به مساإـل تإـاتري بي/اعتنا نبوده/اند.
درواقع از بهار68 ميزان ئاث نمايشنامه كمي افزايش مي/يابد و سثس با انتشار ناكٌهاني مجلاتي در آلمان متْلا كٌاهنامه تإـاتر در ثاييز1365و بخصوص فصل تإـاتر، در بهار 1376 و به دنبال آن كتاب نمايش به منزله مجله/اي براي تإـاتري/ها، ئاث نمايشنامه/هاي كوتاه و نيز تجديد ئاث نمايشنامه/هاي اساسي تاريخ تإـاتر معاصر و ادبيات نمايشي ايران آغاز مي/شود. از سوي ديكٌر، با مقالات ثي درثي در بخش مفصل تإـاتر مجله/ي تازه نفس و بسيار فعال كٌردون (در تبعيد)، ما شاهد مباحتْ و مجادلات قلمي در باره تإـاتر برون مرزي هستيم.
نكته متْبت اين مقالات، تْبت تحولات و فعاليت/هاي تإـاتري در مطبوعات خارج از كشور است و شايد هم نويدي باشد براي برخورد عقايد كٌوناكٌون تإـاتري/هاي برون مرزي. در اينكٌونه نقد نويسي/ها غالبأ منتقدان به انواع متفاوت هنرهاي نمايشي احترام نمي/كٌذارند. عمومأ آنها حرمت دلخوشي/ها و شادي/هاي كوئك مردمان متفاوت را نكٌه نمي/دارند و درثايان منتقدان تإـاتر همئون بسياري از منتقدان هنري سعي بر درك سليقه و خوي متنوع جوامع كٌوناكٌون آنهم در جهاني ئنين وسيع ندارند. كٌرئه فراموش نبايد كرد كه بسياري از اين مجادلات و مشاجرات قلمي از نحوه/ي تفكر عقيدتي اين افراد ريشه مي/كٌيرد. بيشتر مواقع روابط شخصي انكٌيزه/ي اصلي اين نوشته/هاست، دوستي/ها و دشمني/ها، و صد البته بيشتر دوستي/هاست كه معيار تشويق و تحسين مي/شود و ئه نقد/هايي كه با اسم مستعار در قاره/اي ديكٌر به نام دوستي به ئاث نرسيده است. كٌاهي اوقات هم، نقد/هاي تإـاتري ناشي از تضاد نقطه نظرهاست و برخي اوقات نشان/دهنده/ي عكس/العمل/هايي هست كه از برخورد حرفه/اي دو هنرمند علاقه/مند به هنر تإـاتر بسيار دور است.
در ثايان، براي نتيجه كٌيري نهايي، مجموعأ، بايد به اين نكته توجه داشت كه به نسبت قبل، از سال 1368 به بعد، ميزان ئاث كتاب/هاي تإـاتري و نمايشنامه افزايش يافته است. البته در ضمن بايد تأكيد كرد كه نمايشنامه/نويسي و ادبيات دراماتيك ايراني در خارج از كشور هنر محروم و حساسي است كه تقريبأ به ثنج اتْر در سال، از ئند نام شناخته شده و كٌاه يكي دو نام جديد محدود مي/شود يعني كٌه/كٌاه، تقريبأ هر ئهار سال تا هشت سال يكبار، كتابي، نمايشنامه/أي از نويسنده/اي با(تيراؤ ميانكٌين300-250 عدد است.) در 50 تا حداكتْر 1000 نسخه، در آلمان و يا فرانسه، درسكوت كامل، معمولأ به سرمايه مولف ئاث مي/شود و اكٌر اظهار نظري صورت بكٌيرد با بيرحمي و غالبـأ در رد اين اتْر مظلوم است. اين نمايشنامه/ها بيشتر در قفسه/هاي كتاب موجوديت مادي خود را مي/يابند و عمومأ كمتر سعادت اين را ثيدا مي/كنند كه به روي صحنه بيايند و ديكٌر هيئ!
همين بر آيند ساده و سر انكٌشتي مارا به اين سإـوال مي/رساند كه نمايشنامه نويسي فارسي در خارج از كشور، در آينده ئه سرنوشتي خواهد داشت؟ و اينكه نمايشنامه نويسي ايراني برون مرزي، به اين ترتيب، و با اين سرعت كند، و اين محدوديت/ها و محروميت/ها، براي نجات خود از دام مشكلات خارج از كشور ئه روندي را خواهد ثيمود؟
(توضيح آنكه به دليل عدم دسترسي به كتاب/ها، در مواردي كه در نمايشنامه بودن اتْر اندكي ترديد داشته/ام علامت(*) به كار برده شده است.)
1- نمايشنامه ها
الف- نمايشنامه/هاي ايراني
آذرخش، حميد، افسانه بهرام
آرشاك، ر.، تابلوهاي بي كلام(ئهار ثرده نمايشي)، آلمان، زاربروكن، انتشارات نويد، بهار1368، 113ص.
آقاتوكا، قطعه نمايشي“طلاق شرعي-ازدواج شرعي”، در:كٌاهنامه تإـاتر، آلمان كلن:كٌروه تإـاتر باربد، شماره2، ثاييز1366، درقطع a5 :55-51
آواره،ع.م.، “ئماقدار”، آهنكٌر(درتبعيد)، لندن، دوره اول، شماره47، بهمن1363
ع.م. آواره(ع.مصلي نؤاد)، “عدل اسلامي”، آهنكٌر(در تبعيد)، لندن، دوره دوم، سال ثنجم، شماره53، مرداد1364(نمايشنامه در دو ثرده)
ع.م.آواره(ع.مصلي نؤاد)، “خدايا خرما”، آهنكٌر(درتبعيد)، لندن، دوره دوم، سال ثنجم، شماره54، شهريور 1364
ع.م.آواره(ع.مصلي نؤاد)، “دلهره”، آهنكٌر(درتبعيد)، لندن، دوره دوم، سال ششم، شماره81، فروردين1366
ع.م.آواره(«.مصلي نؤاد)، “ميليونر شدن آقاي آواره”، آهنكٌر(درتبعيد)، لندن، دوره دوم، سال هفتم، شماره 83، ثاييز 1367
اخوان توحيدي، حسين، نمايشنامه/. مك فارلن در زندان، ثاريس، انتشارات22 بهمن، تابستان 1366/ 1987، 153ص.(نمايشنامه/اي در باره قضيه ايران كٌيت)
اخويان، حميد، نمايش كوتاه برادرم، سوإـد، نشر باران، 1370، 52ص.(تك ثرده)
اسديان، حميد(كاظم مصطفوي)، تصوير/هاي سوخته در شعله/هاي آإـينه، محل انتشار:خارج از كشور؟، ناشر:كتاب طالقاني، ارديبهشت 1367، 118ص
اشه، رهيم، ، “ضيافت”،زمان نو، ثاريس، شماره12، شهريور 1365:28-5.(نمايشنامه/اي سياسي در باره دوره ايران باستان و اكنون در دو ثرده)
اصانلو، كامبيز، ببرين خان و جيران بانو(در كابوس/هاي ناصرالدين شاه)، ثاريس، زمستان1377، 65ص.
افتتخاري، رضا، “خاطرات فردا”و “در انتظار همو” (دو نمايشنامه)، آلمان، انتشارات آزاد، ارديبهشت1371/ 1992، 108ص.
اميرمعز، عليرضا، نمايشنامه كليله و دمنه، اينديانا، لافايت، 1962، 37ص.فارسي-انكٌليسي، 43ص.
*اميني، مجيد، ثلنكٌي كه شغال غريد، نشر افسانه، آمريكا، 1360 به بعد، 190ص.
انصاري، مسعود، دادكٌاه عدل مردمي،آمريكا، 1367: 57 ص.
برومند، بهروز(ر.ك./:بهرام بيضاإـي).
برتوله برشته(؟)، “بازكٌشت مشروطيت”، آهنكٌر(درتبعيد)، لندن، دوره اول، شماره33، شهريور1362(نمايشنامه در دو ثرده).
“بقال بازي در حضور”، ايران نامه، واشنكٌتن، سال هفتم، شماره2، زمستان1367/ 1989:316-286، (همراه با مقدمه، أي از جلال متيني)(شماره ويؤه نمايش/هاي سنتي در ايران)
به نؤاد، بهروز، “همنوايي با اسماعيل”، نامه كانون نويسندكٌان ايران در تبعيد، دفتر ئهارم، ئاث:نشر باران، بهار1373:94-189
به نؤاد، بهروز، ديوار ئهارم، ئاث اول:لندن، ناشر:دوستان نويسنده، ئاثخانه ثكا، سثتامبر 1995، 15+83ص.
بهروز، ذبيح، جيجك عليشاه يا اوضاع دربار ايران، لندن، ناشر:انتشارات شادي، 1367\1988، 52ص.(تجديد ئاث. ئاث اول:برلين1942، ئاث سوم: تهران، اقبال، 1342، ئاث شادي:لندن1367\1988)
بيضايي، بهرام، جنكٌنامه/ي غلامان، سوإـد، استكهلم، انتشارات عصر جديد، بهار1369، 91ص.
بيضايي، بهرام، ندبه، آمريكا، ناشران:انشارات تصوير(لوس آنجلس)و نشر زمانه(سن خوزه)، 1371\1992، 95ص.(اين نمايشنامه قبلأدر كتاب الفبا، دوره جديد، ثاريس، شماره3، تابستان 1362 با نام بهروز برومند به ئاث رسيده بود).
بيضايي، نيلوفر، بانو در شهر آيينه و دو نمايشنامه/ي ديكٌر، سوإـد:نشر باران، 1998، 73ص.(سه نمايشنامه: بانو در شهر آيينه، بازي آخر، مرجان، ماني و ئند مشكل كوئك)
بيضايي، نيلوفر، “سرزمين هيئكس”، در: كتاب نمايش 5، كلن،تابستان1378\1992: 111-89.
ثزشك زاد، ايرج، انترناسيونال بئه ثرروها، ثاريس، ئاث قيام ايران، نوروز 1363(مجموعه/اي از قطعات طنز سياسي و نمايشنامه/هاي طنز آميز سياسي)(ئاث اول:روزنامه قيام اير ان، مرداد1360 تا اسفند1362)
ترابي، هايده، “ديو، ديوتْ، درام”، در:كتاب نمايش، آلمان:كلن، سال اول، شماره يك، 1376\1998 :46-23
جلالي ئيمه، محمد(م.سحر)، حزب توده در باركٌاه خليفه، ئاث اول، ناشر:مولف، ثاريس، نوامبر1982، 175ص.(ئاث دوم، ثاريس، 1984)(منظومه بلند نمايشي).
جلالي ئيمه ، محمد(م.سحر)، “عمو نوروز” آهنكٌر(در تبعيد)، لندن، دوره اول، شماره50\49، فروردين1364.(شعر و تصنيف هاكار مشترك و ئاث نشده/اي از:محسن يلفاني ومحمد جلال ئيمه، (م.سحر)، بنام نوروز ثيروز است كه نوروز 1364 در ثاريس اجرا شد. بخشي از تصنيف عمو نوروز، حاجي فيروز سروده م. سحر
جنتي عطايي، ايرج، ثرومته در اوين، لندن، انتشارات كٌروه تإـاتر مزدك، جولاي 1987، (ئاث دوم:انتشارات كانون كمك به كردستان، آلمان، كلن، 1988، 64ص)
جنتي عطايي، ايرج، رستمي ديكٌر، اسفندياري ديكٌر، فرانسه، انتشارات اتوال، ثاييز1370، 86ص.
جنتي عطايي، ايرج، ثروانه/اي در مشت، لس آنجلس، نشركتاب، اوت1995، 98ص.
جويا، جمشيد(ر.ك:محسن، يلفاني)
ئوبك، صادق، “ثرده داري”از داستان“ئراغ آخر”، ايران نامه، واشنتكٌتن، سال هفتم، شماره2، زمستان1367\1989: 350-334.
ئوبك، صادق، “توث لاستيكي” در مجموعه انتري كه لوطيش مرده بود.لس آنجلس، شركت كتاب، 1369.
ئوبك، صادق،“هفتخط” در مجموعه روز اول قبر، لس آنجلس، شركت كتاب، 1369.
خاكسار، نسيم، سه نمايشنامه، ئاث اول، فرانسه:ثاريس، نشر ايران فردا، تيرماه1366، 64ص.(در طلوع، اكبر آقا هنوز زنده/اس!، سوكٌواران).
خاكسار، نسيم، “زير سقفي ارزان”، كتاب نمايش، كلن، 2اكٌوست 1998:1348-121
(از نسيم خاكسار سه نمايشنامه به زبان هلندي ئاث شده است كه تاكنون به زبان فارسي منتشر نشده/اند.)
خالقي مطلق، جلال، “زن كاردان و مردان نادان”، ثر، سال13، شماره9{شماره ثي در ثي 133}، مهر1377:27-22
خرمي، جمشيد، “بابك”، در:ممنوعه/ها(جنكٌ ادبي به كوشش منوئهر محجوبي)، لندن، شماره/هاي 4-1، فروردين\تيرماه1360(نمايشنامه/اي تاريخي)
خليل الله مقدم، احمد(ابوالحسن ابن ابي مهدي)، مجموعه طنز، ئاث اول:ثاريس، ناشر:مولف، 1361، 68ص.(1-مصاحبه در جهنم2-محاكمه شيطان3-كابينه وحوش)
دولت آبادي، حسين، قلمستان، ثاريس، نشر ايران فردا، خرداد1367، 87ص.
دولت آبادي، حسين، آدم سنكٌي، ثاريس، نشر ايران فردا، تير1368-ؤوإـيه1989، 120ص.
رحماني نؤاد، ناصر، “تك كٌويي”بررسي كتاب، دوره جديد، آمريكا، واشنكٌتن، سال سوم، شماره12، زمستان1371:1291-1286.(مونولوكٌي از مجموعه مونولوكٌ هايي در باره زندكٌي و كار ايرانيان مقيم لس آنجلس)
رحماني نؤاد، ناصر،“ تك كٌوإـي”آرش، 69، زمستان1377\1999(مونولوكٌي از مجموعه مونولوكٌ/هاإـي در باره زندكٌي و كار ايرانيان مقيم لس آنجلس)
*ريحاني، حسين، بن بست، سوإـد، انتشارات بازتاب، 1368، 159ص.
*زراس وند، سوشيانس، درمانده و سركٌردان، ثاريس، ثاإـيز1364\1985، 300ص.
ساعدي، غلامحسين(كٌوهرمراد)، “غمباد(يك لال بازي)”، در:كتاب الفبا، دوره جديد، ثاريس، شماره3، تابستان1362: 168-167
ساعدي، غلامحسين، (كٌوهر مراد)، آي بي كلاه، آي با كلاه، آلمان، ثاإـيز1364\1985 (اين نمايشنامه اولين بار توسط انتشارات نيل، تهران، 1346ئاث شده بود و اين بار در خارج از كشور تحديد ئاث مي/كٌردد.)
ساعدي، غلامحسين(كٌوهر مراد)، نمايشنامه“در راسته قاب بالان”، در:كتاب الفبا، دوره جديد، ثاريس، شماره7، ثاإـيز1364(اين شماره آخرين شماره و نيز شماره ويؤه“ساعدي”در كتاب الفبا به سردبيري ساعدي بود كه به همت دوستانش منتشر شد.)
ساعدي، غلامحسين، ثرده داران آإـينه افروز-اتللو در سرزمين عجايب(دو نمايشنامه)، كتاب الفبا، ثاريس، 1365، 110ص.
سحر، م.(ر.ك.:محمد جلالي ئيمه)
*سرشكي، ف.، آزمايش مادر، درقرن سي و نهم، كلن، 1368، 55ص.
سعدالدين، مسعود، “عبور ناثيدا”، فصل تإـاتر ، كلن، شماره6، تابستان1377\1998:59-58(نمايش بي كلام)
سليميان، فريدون، خانم قديمي وقوش، زاربروكن، انتشارات نويد، دسامبر1990، 139ص.(دو نمايشنامه)
سنكٌري، “تعزيه در بهار آزادي”، آهنكٌر(درتبعيد)، لندن، دوره اول، شماره31، تير1362(تجديد ئاث:آهنكٌر، تهران، 1358)
سيف، سيروس، آرمان شهر، هلند.1373(همراه با ترجمه هلندي نمايشنامه)
سيف، سيروس، نوعي زن، نوعي مرد، نوعي كابوس”، در:كتاب نقطه، ثاريس، سال سوم، شماره2، انتشارات نقطه، ثاإـيز1376: 394-355.
سيف، سيروس، “كوئك باد خرخاكي”، در:فصل تإـاتر، كلن، شماره6، تابستان 1377\1998:64-62
سيف، سيروس، 3نمايشنامه، ثاريس:خاوران، 1998(آرمانشهر، حكايت ايران خانم و شوهرش، علي آقا)
سيف، سيروس، “ني”، در:كتاب نمايش، كلن، 5، تابستان1378\1999:116-113
*شادي، ا.، قاليئه/ي خان، دانمارك، 1372، 42ص.
شجاعيان(بهرامعلي)، فهيمه، آدم و حوا به روايتي ديكٌر، استراليا:سيدني، 1997، 91ص.
شجاعيان(بهرامعلي)، فهيمه، كٌوؤ بالاكٌوؤ، استراليا:سيدني، 1997، 149ص.
صابري، ثري، مرغ باران(بازي خنده و كٌريه)، آمريكا، 1363، 102ص.(نمايشنامه در دو ثاره)
صابري، ثري، من از كجا عشق از كجا(بازي خنده و كٌريه)، لوس آنجلس1982(نمايشنامه در دوثاره:ثاره اول:اين كيست كه بسوي توحيد مي/رود. ثاره دوم: مي توان همئون عروسك/هاي كوكي بود، مي/توان در كٌور مجهولي خدا را ديد)
صياد، ثرويز، خر(كمدي-تراؤدي در سه بخش).آمريكا:كاليفرنيا، مرداد1362\آكٌوست1983، 95ص.(اين نمايشنامه به انكٌليسي توسط انتشاراتMage نيز ئاث شده است.
صياد/ثرويز/“كٌفت وشنود”:“صياد”و“صمد آقا”، روزكٌار نو، ثاريس، دفتر ثنجم(سال شانزدهم)، شماره مسلسل185، تير1376: 96-87
“طب اسلامي”آهنكٌر(درتبعيد)، لندن، دوره اول، شماره50\49، فروردين 1364(نمايشنامه در دو ثرده)
عزت، احمد، داروغه، آمريكا، 1989، 97ص.
*عسكٌري، ميرزا آقا(ماني)، كٌركٌرفته ، آلمان، زار بروكن، انتشارات نويد(نمايشنامه براي كودكان).
عميد/فايزه، شهري كه فقط يك ديوانه داشت، خارج از كشور؟1362، 87ص.(نمايشنامه در دو ثرده)
غلامحسيني، داوود، نمايش در نمايش، آمريكا، لس آنجلس، 1378\1999(4 نمايشنامه)
فرزانه، م.ف.، ماه كٌرفته، ثاريس، 1954(نمايشنامه در ئهار ثرده، اين نمايشنامه در اصل براي خيمه شب بازي يا تإـاتر عروسكي نوشته شده//////////
فرسي، بهمن، سقوط آزاد، لندن، دفتر خاك، آبان1370، 294ص.(مجموعه 8نمايشنامه/هاي كوتاه و 4طرح نمايشي و خلاصه 4داستان براي نمايش روحوضي.)
قاسمي، رضا، معماي ماهيار معمار، ثاريس، انتشارات خاوران، 1370، 98ص.
قاسمي، رضا، حركت با شماست مركوشيو، ثاريس، انتشارات خاوران، تابستان1371\1992، 127ص.(سه نمايشنامه:كسوف، نامه/هايي بدون تاريخ از من به خانواده/ام و بالعكس، حركت با شماست مركوشيو)(نمايشنامه سوم به زبان فرانسه ئاث شده است)
قاسمي، رضا، ماهان كوشيار، سوإـد، نشر باران، 1373.
قاسمي، رضا، تمتْال سوإـد، نشر باران، 1995، 67ص.(اين نمايشنامه به زبان فرانسه نيز ئاث شده است)
قاسمي، رضا، نمايشنامه“ئو ضحاك شد بر جهان شهريار”، در:كتاب نقطه، ثاريس، شماره1، انتشارات نقطه، فروردين 1374
“قتل ناصرالدين شاه”(شبيه خواني)، در:كتاب الفبا، دوره جديد، ثاريس، شماره2، بهار 1362 :124-102(همراه با مقدمه ر. همسايه)
قره ئه داغي، اسكندرخان، “بازكشت محمد عليشاه يا تراؤدي جشن مشروطيت”. آهنكٌر(درتبعيد)، لندن، دوره اول، شماره32، مرداد1362
كاشفيان، ا.، آقامهدي، بئه جواديه، آلمان، ناشر:مولف، تابستان1372(مجموعه/اي از طرح/هاي طنزآميز)
كاميابي مسك، احمد، درجستجوي دوست، ناشر:مولف، ثاريس، 1995(نمايشنامه/اي در سه ثرده براساس شازده كوئولو اتْر سنت اكٌزوثري، متن به زبانهاي فارسي و همئنين فرانسه)
كاميابي مسك، احمد، قصه شاهزاده نيك و كٌل ثري، ناشر:مولف، ثاريس، 1997(نمايشنامه براي كودكان بر اساس افسانه/اي ايراني، در دو ثرده، متن به زبانهاي فارسي و همئنين فرانسه)
كاوه، شبياخ، آمريكا، انتشارات روشن، تاريخ؟، 12ص.(نمايشنامه/اي حماسي به زبان شعر)
كشميريان، مهدي، آهوي شجاع كوئولو، ئاث اول، آلمان، كلن، نشر ارس، 1990\1369 ، 66ص.(نمايشنامه براي كودكان و نوجوانان و بزركٌ جهان)
*كريم ثور، ا.، نكٌارستان، آلمان، زاربروكن، انتشارات نويد، دسامبر1987، 65ص.
كمرو، م.، (منوئهر محجوبي)، “تعزيه در تكيه جماران”.آهنكٌر(در تبعيد)، لندن، دوره دوم، شماره6، 31شهريور1360(نمايشنامه/اي بشكل منظوم)
كوشك جلالي، عليرضا، “با كاروان سوخته”ترجمه:كٌيلاني، عطاالله، در:كتاب نمايش، آلمان:كلن، سال اول، شماره1، 1376\1998 :99-47 (نمايشنامه دراصل به زبان آلماني نوشته شده)
كوشك جلالي، عليرضا، “همزاد”كتاب نمايش، كلن، 3نوامبر1998 :134-89
كٌوشه كٌير، عزت، “درمه(سه اثيزود)”، در:كتاب نمايش، كلن، 6، ثاييز1378\1999
كٌيلاني، عطاالله، “خاك مرده”، در:نامه كانون نويسندكٌان ايران در تبعيد، دفتر نهم، زمستان1998\1997 :71-61
كٌيلاني، عطا، “كريم شيره/اي و ناصرالدين شاه”، كلن، 1998
محجوب الشعرا(منوئهر محجوبي)، “تعزيه در جماران”، آهنكٌر(در تبعيد)، لندن، دوره اول، شماره33، شهريور1362(نمايشنامه/اي به شكل منظوم)
محجوبي، منوئهر، “معركه عمو”(ثيش ثرده به شيوه نقالي، مكالمه/اي بين مرشد و بئه مرشد)، آهنكٌر(درتبعيد)، لندن، دوره اول، شماره/هاي بسيار و ثي درثي
محمدين، رجب، “عشق آنتيكٌون”، در مجله فصل تإـاتر، كلن، شماره2، ارديبهشت1376:35-32
محمدين، رجب، “آخرين شام ؤاندارك”، فصل تإـاتر، 7، ثاييز-زمستان1998\1999 :63-52
مختار، تقي، ثرواي سودا، ويرجينيا(آمريكا)، ؤانويه1994، 201ص.(نمايشنامه/اي بلند در باره زندكٌي ايرانيان مهاجر)
مشيري، فرنوش، يك نمايشنامه در:، دفتر شوراي نويسندكٌان و هنرمندان، دفتر؟، خارج از كشور
مقدم، حسن(علي نوروز)، نمايشنامه“جعفرخان از فرنكٌ آمده”، در:مجله فصل تإـاتر، كلن، شماره3، تابستان1376\1997 :43-36
مكي، ابراهيم، “شترقرباني”، كتاب نمايش، كلن، 4، آوريل1999 :193-133
نجفي، امين، توطإـه كٌران، آلمان، كلن، نشرنوانديش، بهار1368، 55ص.
نعلبنديان، عباس، نمايشنامه“داستان/هايي از بارش مهر و مركٌ”، در مجله:فصل تإـاتر، كلن، شماره4، زمستان 1376\1997، ص35-26
نعلبنديان، عباس، “ثؤوهشي ؤرف و ستركٌ و…”، (در دو شماره)، ندا، آلمان، سال يكم، شماره1و2، 1990(شماره يك:شماره ويؤه نعلبنديان همراه با مقدمه/اي“بياد عباس نعلبنديان).
*نويدي، اكبر(ك.ن.شفق)، مي همي ها، فرانكفورت، انتشارات كٌستره(كانون فرهنكٌي لاهوتي)، بهمن1370 ، 151ص.
نيك آذر، احمد، “ما همئنان مي/خوانيم”، در:كتاب نمايش، كلن، 6، ثاييز1378\1999 (نمايشنامه براي كودكان)
والي،غلامحسين((غ.كٌوزتن)، ؤركٌون، كلن، نشر رويش، بهمن 1369\ؤانويه 1991، 79ص.(يك نمايشنامه و ئهار داستان اساطيري)
هدايت، صادق، افسانه آفرينش، ثاريس، 1964، 2+32ص.(تجديد ئاث در خارج از كشور، بدون مكان، بدون تاريخ)(خيمه شب بازي در سه ثرده)
هدايت، صادق، “قضيه تيارت{طوفان عشق خون آلود}”، از كتاب وغ وغ ساهاب در مجله:فصل تإـاتر، كلن، شماره1، فوريه1997\بهمن1375:7(هجويه/اي در باره نمايش/هاي رمانتيك و عاشقانه به روال تإـاتري)
يادكٌاري، اكبر، سقوط از اسب سياه، كلن، نشرارس، 1368، 91ص.(نمايشنامه/اي تاريخي)
يادكٌاري، اكبر، اينهمه قاسم من، كلن، نشر ارس، 1990\1369، 45ص.(تك ثرده)
يادكٌاري، اكبر، (حلاج)يا“كسي مدام مرا مي/خواند”، كلن، نشرارس، بهار1370\1991، 50ص.
يادكٌاري، اكبر، مغول شده سم ستور، كلن، نشرارس، بهار1370\1991، 40ص.(تك ثرده)
يادكٌاري، اكبر، يك مجلس، سياه بازي سلطان، كلن، نشرارس، 1371\1992، 40ص.
يكتاإـي، منوئهر، فالكٌوش، نيوجرسي، نشر روزن، 1991.
يلفاني، محسن، ئهار نمايشنامه(4نمايشنامه:در ساحل، ملاقات، قوي/تراز شب و بن بست).آمريكا، شيكاكٌو، 1365(دو نمايشنامه اول از اين مجموعه قبلأ در ايران (نامه كانون نويسندكٌان ايران، شماره2و كتاب جمعه، شماره1)به ئاث رسيده بودند و نمايشنامه سوم در كتاب الفبا، ثاريس، شماره5 با نام مستعار جمشيد جويا، و نمايشنامه آخر نيز در ئشم انداز، شماره، 1365)
يلفاني، محسن، آموزكٌاران، ئاث دوم، سوإـد، آرش، 1985(تجديد ئاث)
يلفاني، محسن، قوي تر از شب(ثنج نمايشنامه:در ساحل، ملاقات، قوي/تراز شب، بن بست، در آخرين تحليل)، كتاب ئشم انداز، ثاريس، 1369، 125ص.(1-ئهار نمايشنامه اول، در سال 1365 در مجموعه/اي به نام ئهار نمايشنامه، در آمريكا، شيكاكٌو ئاث شده/اند.2-دو نمايشنامه اول از اين مجموعه قبلأدر ايران(نامه كانون نويسندكٌان ايران، شماره2، و كتاب جمعه، شماره1)به ئاث رسيده بودند و نمايشنامه سوم در كتاب الفبا، ثاريس، شماره5 با نام مستعار جمشيد جويا، و دو نمايشنامه آخر نيز در ئشم انداز، شماره1و6)
يلفاني، محسن، “در يك خانواده ايراني”، در:ئشم انداز، ثاريس، شماره11، ثاإـيز1372 :111-78
يلفاني، محسن، انتظار سحر، استكهلم\ثاريس، ناشران:افسانه\ئشم انداز، 1374، 92ص.
يلفاني، محسن، “مهمان ئند روزه”، در:ئشم انداز، ثاريس
، شماره18، تابستان1376 :124-113(بخشي از يك ثرده از نمايشنامه/اي ئهار ثرده/اي)
ب)نمايشنامه/هايي از زبان هاي ديكٌر
آرابال، فرناندو، “همه عطرهاي عربستان”، ترجمه:زهري، ايرج ، در:كٌردون، سال هشتم، شماره57(شماره5 در تبعيد)، دي و بهمن 1376 ، 61-57.
آستروفسكي، الكساندر، فقر جرم نيست، بركٌردان:حسين بابايي، بهرخ، خارج از كشور:؟، كميته دولتي طبع و نشر، 1364، 93ص.
آيريلوف، بوريس(نمايشنامه نويس بلغاري)، “شش ثنكٌوإـن كوئك”، بركٌردان از انكٌليسي: بهرخ حسين بابايي، كتاب نمايش، كلن، 2، آكوست1998:177-148
ادوال، آلان(بازيكٌر و نمايشنامه نويس سوإـدي)، بيكٌانه، ترجمه:ذوالقرنين، اكبر، سوإـد، انتشارات فدراسيون سراسري شوراهاي ثناهندكٌان و مهاجرين ايراني، مه1992، 91ص.
اودتس، كليفور، آن بهشت كٌمشده، ترجمه:اوحدي، علي، انتشارات كانون فرهنكٌ ايران، دانمارك، كثنهاكٌ، 1372\1993، 238ص.(دو نمايشنامه از كليفور اودتس نمايشنامه نويس آمريكايي)
بكت، ساموإـل، سه قطعه براي سه موقعيت، ترجمه/:اوصياء، ثرويز، اوثسالا(سوإـد)، افسانه، 1372، 56ص.(تك كٌويي، تاب لالا و بديهه كٌويي{اوهايو})
بكت، ساموإـل، “نمايش1”، ترجمه:حسين نوش آذر، در:كبود، آلمان، هانوور، شماره5، تابستان1371 :100-91
بكت، ساموإـل، “ئي كجا”، بركٌردان از:مهستي شاهرخي، كتاب نمايش، كلن، 4، آوريل1999:197-195
برشت، برتولت، اقدام/هاي انجام شده(نمايشنامه آموزشي)، ترجمه هيرمندي، رضي، زاربروكن، انتشارات نويد، تاريخ ئاث؟
برشت، برتولت، “محاكمه ؤاندارك در روإـن”(اقتباس شده از نمايشنامه راديويي آنا زكٌرز)، دفتر شوراي نويسندكٌان و هنرمندان، دفتر ثنجم، دوره دوم، بهار و تابستان 1366
بوانا ونتورا، انريكو، نمايشنامه“جلاد”مترجم:آقا توكا، در:كٌاهنامه تإـاتر(ويؤه روز جهاني تإـاتر ، آلمان، كلن:كٌروه تإـاتر باربد، شماره1، آبان1365، در قطعA5 :18-15 و28
بوشنر، كٌإـورك، مركٌ دانتون، ترجمه: منوئهري، ناصر، آلمان/ هانوور، نشر كبود، 1372\1993، 71ص.
ثوكٌودين، نيكولاي، ناقوس/هاي كرملين، ترجمه:جاودان، مريم، انتشارات كميته دولتي طبع و نشر جمهوري دمكراتيك افغانستان، كابل، 1364، 144ص.
ثندوغو، لايف(نمايشنامه نويس دانماركي)، نمايشنامه تلويزيوني، “خانه لوإـيزه”، ترجمه:اكبر سردوزآمي و غلامرضا خواجه بيان، سوإـد :باران، زمستان 1373
ترديو، ؤان، “من آقا و همباز او”، بركٌردان:زهري، ايرج، در كٌاهنامه/ي خط مجلس هنر و ادب ، آلمان:بن، 7\6، زمستان1377:28-26
جبارلي، جعفر، ايواز(در سال1905)، ترجمه:احمد(ابوالحسن زاده)، فريدون، كلن، ناشر:مترجم، 1366، 145ص.
دوراس، ماركٌريت، آكٌاتا، بركٌردان:حمزاوي، شهلا
دورنمات، فردريش، فيزيكدان/ها، ترجمه:قصيم، كريم، (آلمان؟)، بي/ناشر، زمستان1376، 124ص.(كمدي در دو ثرده)
رامه، فرانكا، يك زن، تنها(تك بازي/هاي زنان)، سه نمايشنامه از:فرانكا رامه، داريوفو، ترجمه:مهرنوش مزارعي، آمريكا، لس آنجلس، انتشارات زنان، بهار1370\1991 ، 81ص.
*شاتروف، ميخاإـيل، به ثيش، به ثيش، به/ثيش، ترجمه:ش.بديع، ثاريس، انتشارات دوران، زمستان 1367، 95ص.
شلبركٌ، استوره، “كٌفتكٌو با كاهون”، بركٌردكان، كامياب، شاهرخ، در:كتاب نامه/هاي سوإـدي، (جنكٌي از آتْار نويسندكٌان بزركٌ سوإـدي)ترجمه:شاهرخ كامياب، سوإـد، نشر باران، 1371\1993، 99ص.
كامو، آلبر، عادلها، ترجمه:مهدوي، خرم، سوإـد، انتشاراتI.S.U.S. ، مارس1987، 170ص.
كانتي، الياس(نويسنده بلغاري/الاصل و آلماني زبان، برنده جايزه نوبل ادبيات در سال 1981)، جيره عمر، ترجمه:قصيم، كريم، آلمان، ئاثخانه مرتضوي، 1372، 106ص.
فو، داريو، يك زن،تنها(تك بازي هاي زنان)، سه نمايشنامه از:فرانكا رامه، داريو فو، ترجمه:مهرنوش مزارعي، آمريكا، لس/آنجلس، انتشارات زنان، بهار1370\1991، 81ص.
فو، داريو، “قرباني كردن اسحاق”بركٌردان:زهري، ايرج، در:فصل نامه/ي سنكٌ، آلمان، ناشر:باران(سوإـد، دفتر7\6، بهار1377\1998 :115-113
محمد قلي زاده، جليل، “ديوانه/ها”، ترجمه:هما ناطق، در:كتاب الفبا، دوره جديد، ثاريس، شماره1، زمستان1361 :111-92
محمد قلي زاده، جليل، مرده/ها، درآمد و بركٌردان:هما ناطق، سوإـد، انتشارات كميته ايران، شهريور1363، 97ص.
محمد قلي زاده، جليل، نمايشنامه“كمانئه”بركٌردان:سيروس افشار، ثر، سال نهم، شماره10(106)، آبان 1373 :45-40
منوشكين(موشكين)، آريان، مفيستو، بركٌردان:ناصر حسيني و عليرضا كوشك جلالي، آلمان، :كلن، نشر نمايش، 1376، 166ص.
موشكين، آريان، نكٌاه كنيد به:منوشكين، آريان.
مولر، هاينر، (موزر)، ترجمه:سعدالدين، حسين، در:فصل تإـاتر، كلن، شماره6، تابستان1377\1998 :57\53
مولر، هاينر، “ماشين هملت ساز”، بركٌردان:حسين سعدالدين، سردوزامي، اكبر، سوإـد، انتشارات آرش، 1374، 80ص.
ويشنفسكي، وسفلاد، يك تراؤدي خوش بينانه، بركٌردان:فلاح زاده، مجيد، افغانستان:كابل، انتشارات دولتي طبع و نشر، 1364، 115ص.
يك زن، تنها(تك بازي/هاي زنان)، سه نمايشنامه از:فرانكا رامه، داريو فو، ترجمه مهرنوش مزارعي، آمريكا، لس/آنجلس، انتشارات زنان، بهار1370\1991، 81ص.
2- كتاب/هاي ويؤه تإـاتر
اسكويي، مصطفي، ثؤوهشي در تاريخ تإـاتر ايران، مسكو، انتشارات آناهيتا و ثروكٌرس، 1992، 494ص.
دورف، ثطربايزر، بررسي و نقد دو نمايشنامه/ي برشت({آنكه كٌفت آري و آنكه كٌفت نه}و {اقدام})، بركٌردان:بي/نياز، بيت الله، آلمان:كلن، نشر هنر امروز، 1988، 58ص.
حسيني، ناصر، تإـاتر معاصر اروثا(جلد اول و دوم)، آلمان، نشر نمايش، 1377، 362ص. (تجديد ئاث مقالاتي كه ترجمه مطالبي هستند راجع به:استره لر، بروك، يوشي اويدا، منوشكين(موشكين)، يوجينو باربا، سيمون مك بورني، تإـاتر كلكتيو ثارما، هاينر مولر، تادإـوس كانتور، ثينا باإـوش، برنارماري كولتس و تإـاتر روسيه در انتهاي قرن)
خوشنام، محمود(كٌرد آورنده)، حرف/هايي با اهل تإـاتر، انتشارات انجمن تإـاتر ايران و آلمان، ئاث مكٌا، 1998،127ص. (تجديد ئاث مصاحبه/هايي از مجله رودكي)
رحماني نؤاد، ناصر، تإـاتر حرفه/ي من است، آلمان، نشر برداشت7، نوامبر1998،
90ص.(تجديد ئاث ئند مقاله: شرايط لازم براي هنر، تإـاتر و انقلاب/ درجستجوي معني تإـاتر، تإـاتر ايرانيان مقيم لس/آنجلس، آب در خوابكٌه مورئكٌان و هنر عوام ثسند)
رحماني نؤاد، ناصر، “ثروانه/اي در مشت”“كاف”كوئك، “كٌاف”بزركٌ، لس آنجلس، ؤانويه1996، 34ص.(“سانسورئيان بي اقتدار”و نقد“ثروانه/اي در مشت”اتْر ايرج جنتي عطاإـي)
زهري، ايرج، يادها و يادبودها، سوإـد:باران(زير ئاث)(خاطرات نويسنده از هنرمندان تإـاتر)
سماكار، عباس، نقد آتْار نمايشي(سينما و تإـاتر)، هانوور، خانه هنر، بهار1376، 121ص.(نقد:خانه سياه است(فروغ فرخ زاد)، زير درختان زيتون(عباس كيا رستمي)، مرجان ماني و ئند مشكل كوئك(نيلوفر بيضاإـي)، كٌال(ابوالفضل جليلي)، كٌل سرخي از آفريقا(امير رازي)، بوي خوش عشق(هوشنكٌ توزيع)
و واقعه قتل امير كبير(اكبر يادكٌاري)
فلاح زاده، مجيد(مترجم)
، نويسندكٌان:؟، نمايش و نمايشنامه نويسي در اتحاد شوروي، افغانستان، كابل:موسسه نشر كميته مركزي، 1363،115ص.
فلاح زاده، مجيد، تاريخ اجتماعي-سياسي تإـاتر در ايران، كتاب اول:تعزيه، آلمان، بن، انجمن تإـاتر ايران و آلمان، (كٌروه تإـاتر سكوت)، انتشارات مكٌا، 1996، 414ص.
فلكي، محمود، نقطه/ها(مجموعه مقاله)، هامبوركٌ، سنبله، 1375، 502ص.(دومقاله:1-{وقتي هنوز انديشهٍ روستايي ثيروز مي/شود}(به بهانه نمايش“هادي خرسندي و صمدش”)ئاث شده در نيمروز306:472-467)، 2-روشنفكر و نابساماني فرهنكٌي(ثاسخي در باره بهانهٍ نمايش هادي خرسندي):479-473
كاميابي مسك، احمد، آخرين ديدار با ساموإـل بكت، ناشر مولف، ثاريس، 1372\1993،
20ص.
كنت مك كوإـن و ويليام ملنتز، دوران طلاإـي تإـاتر، بركٌردان :فلاح زاده، مجيد، افغانستان، تاريخ ئاث؟، 312ص.
لك، ثرويز، شيوه/هاي علمي در تجزيه و تحليل متن نمايشي، فرانسه، ليل، انتشارات هنر، 1984، 312ص.
لك، ثرويز، شيوه/هاي علمي در تجزيه و تحليل متن نمايشي، فرانسه، ليل، انتشارات هنر، 1984، 32ص.
ياد نامه دكتر غلامحسين ساعدي، هامبوركٌ:سنبله، ؤانويه1996، 128ص.(به مناسبت دهمين سال خاموشي ساعدي).
برگرفته از شماره هفتم کتاب نمایش آوریل ۲۰۰۰.