فستیوال‌ها و جشنواره‌های تاتری

شاید بتوان مهمترین رخداد تاتر تبعید (برونمرزی) را همانا برپایی جشنواره‌ها و فستیوال‌ها دانست. در چگونگی شکل‌گیری، کم و کیف و سرانجام آنها میتوان سخن بسیار گفت. چه بسا گاهی حواشی این جشنواره‌ها از اصل رخداد پیشه گرفتند و از نیت اصلی برپایی آنها دور ماندند. اما آنچه در اینجا مورد دقت من قرار خواهد گرفت، نگاهی گذرا به وجود و حضور این امکان تاتری در بیرون از مرزهای کشور خواهد بود.

فرار ایرانیان از دست رژیم جمهوری اسلامی دوره‌های مختلفی را از سر گذرانده است. مهمترین دوران آن سالهای ۱۹۸۰ تا ۱۹۹۰ محسوب می‌شود. چرا که به لحاظ کمی و کیفی از ویژگی برجسته‌ای برخوردار بود که در دوره ّای بعد هرگز بدان نحوه تکرار نشد. در این دوران بیشتر کسانی کشور را ترک می‌کردند که از سوی رژیم ایران تحت تعقیب یا تهدید به زندان و اعدام بودند. البته شمار فراوانی هم به دلیل رفتار سیاسی اجتماعی رژیم و محدویت‌های ایجاد شده که برایشان قابل تحمل نبود، کشور را ترک کردند.

پراکندگی جغرافیایی ایرانیانی که در آن روزها کشور را ترک کردند، بسیار متنوع و وسیع بود. از افغانستان و پاکستان و عراق و شوروی در همسایگی ایران تا یونان و کانادا و آمریکا و استرالیا را در برمی‌گرفت. اما مهمترین حرکت‌های تاتری در همان دوران شکل گرفت و در درجه نخست شامل اروپا و آمریکا می‌شد.

۱۹۹۴ نقطه عطفی در تاتر ایرانیان محسوب می‌شود. در آن سال شماری از تاترورزان حرفه‌ای و آماتور در شهر کلن گرد هم آمدند تا نقطه آغاری بر فعالیت‌‌های متمرکز تاتر ایرانیان باشند. اگرچه این جمع در همان گام نخست از هم پاشید، اما این سبب نشد که راه ناهموار چنین گردهمایی‌ طی نشود و راه را برای دیگر مشتاقان تاتری نگشاید. از این سال «جشنواره تاتر ایرانیان- کلن» شکل گرفت و تا سال ۲۰۱۹ با بیست و ششمین سال برپایی خود، هنوز به کار خود ادامه می‌دهد.

دومین تلاش از این نوع را سال ۱۹۹۶ در شهر هامبورگ شاهد بودیم که پس از شش سال (۲۰۰۱) از تداوم کار باز ماند. در این میانه یک فستیوال یک باره هم در سال ۱۹۹۸ در شهر مونستر داشتیم. سال ۲۰۰۰ فستیوال تاتر پاریس (گوهر مراد) شکل گرفت که خیلی زود نقش سینما در آن برجسته‌تر شد و تاتر آرام آرام رخت از آن بربست و بعد هم خود فستیوال ادامه نیافت. از این نوع فعالیت های جمعی باید از تلاش «بنیاد حرکت ایرانیان» در هلند یاد کنیم که متاسفانه با مرگ بانی آن، دو سال فستیوال تاتر فرانکفورت، یاد کنیم که این دو با درگذشت بانی آن از ادامه ی کار بازماندند. همچنین از شروع کار و تداوم فستیوال تاتر هایدلبرگ از سال ۲۰۰۷ و جشنواره تاتر لندن که از سال ۲۰۱۳ باید سخن به میان آوریم که خوشبختانه هنوز در کار خود فعال و کوشا هستند. در کنار فستیوال تاتر ایرانیان کلن، شهر هایدلبرگ و لندن خوشبختانه هنوز در برپایی جشنواره‌های خود کوشا هستند و تداوم دارند. «فستیوال تئاتر ایرانی هایدلبرگ» در فوریه ۲۰۲۰ چهاردهمین سال تداوم خود را داشت. فستیوال نسبتا جوان لندن هم در سال ۲۰۱۹ برای ششمین بار برپاشد.

متاسفانه جشنواره‌ های کلن و لندن به علت کرونا امسال (۲۰۲۰) برپا شدند، اما امیداورم که هایدلبرگ پانزدهمین فستیوال خود را دوباره فوریه ۲۰۲۱ تجربه کند.

با مرور سرنوشت و تداوم جشنواره ‌ها و فستیوال‌ها می‌توان به صراحت گفت که اروپا مهمترین مرکز تجمع تاتری ایرانیان بوده است. آمار تولیدات تاتری هم همین ادعا را اثبات می‌کند. اگرچه آمریکا به تنهایی از تولیدات تاتری زیادی برخوردار بوده، اما تمرکز و انسجام و وجود جشنواره‌ها در اروپا به تاتر ایرانیان کمیت و کیفیت قابل توجهی بخشیده است.

اینها مهمترین رخدادهای جمعی ایرانیان در عرص‌هی تاتر از ۱۹۸۰ تا کنون (۲۰۲۰) بوده اند و امیدوارم چیزی را فراموش نکرده باشم. همینجا از دوستان علاقمند به تکمیل فستیوال تاتر ایرانی برونمرزی خواهش دارم با افزوده‌های خود در همین فرصت ناگفته های فستیوالها و جشنواره های این نوشته را غنی‌تر و آرشیو تاتر را کامل‌تر کنند.

———-

اصغر نصرتی (چهره)

۲۷ سپتامبر ۲۰۲۰

عکسها:

پوسترها از آرشیو نگارنده است. اما عکس‌های جمعی تاترورزان را از دنیای مجازی برگرفته ام.